Um jafnrétti

Stutt samantekt byggð á bókinni "Jafnrétti" í ritröð um grunnþætti menntunar.
Jafnrétti er grundvallarregla íslenskrar stjórnskipunar og tryggt í 65 . grein stjórnarskrárinnar.   Jafnrétti og mannréttindi eru samofin . Jafnrétti snertir allt skólastarf og því þarf að fjalla um það í skólum, bæði oft og víða, og það á að vera hluti af andrúmslofti og menningu hvers skóla .

Jafnréttismenntun á að fela í sér „gagnrýna skoðun á viðteknum hugmyndum í samfélaginu og stofnunum þess í því augnamiði að kenna börnum og unglingum að greina aðstæður sem leiða til mismununar sumra og forréttinda annarra“

Gengið er út frá því meginviðhorfi í jafnréttismenntun að allir geti tekið þátt í samfélaginu og þá skipta eftirfarandi fimm þættir engu máli: 1) kyn, kynhneigð og kynvitund; 2) menningu, þjóðerni, tungumál, trúarbrögð og lífsskoðanir; 3) fötlun; 4) aldur og 5) stétt og búsetu .

Jafnréttishugtakið gengur gegn mismunun og gerir ráð fyrir að sambærileg tilvik fái sambærilega meðferð.  Ólík tilvik aftur á móti geta kallað á sérstakan stuðning eða mismunandi meðferð til að jafnréttis sé gætt .

Í skóla án aðgreiningar er margbreytileika tekið fagnandi og einsleitni hafnað . Skóli án aðgreiningar tekur sérstaklega til allra þeirra hópa sem á einhvern hátt geta átt undir högg að sækja eða átt á hættu að fá ekki fulla hlutdeild í skólalífinu . Má þar nefna þá sem ekki búa yfir íslenskukunnáttu, þá sem búa við fötlun, ýmsa hópa sem búa við bág félagsleg og efnahagsleg kjör eða börn og unglinga sem á einhvern hátt skera sig úr hópnum . Þetta á við um allt starf í skólanum .

Markmið skóla án aðgreiningar er ekki síst að skoða hvernig stofnanir, stefnur, menning og uppbygging skóla styðja við eða draga úr kerfisbundnu misrétti og viðurkenna fjölbreytileika. Stefnan byggist á þeirri hugmynd að menntun sé réttur allra og að það sé samfélagsins að tryggja öllum menntun við hæfi . Skóli án aðgreiningar á í reynd að vera sáttmáli um réttlátt samfélag .

Á grunni mismunandi hugmynda verður til orðræða sem fær mismikinn hljómgrunn í samfélaginu, að hluta eftir því hversu öflugir talsmenn hennar eru og hvaða leiðir eða bjargir þeir hafa til að tala í sem flest eyru . Orðræða er líklegri til þess að verða ríkjandi ef áhrifamiklir einstaklingar og valdastofnanir í samfélaginu taka undir eða samþykkja hana og hugmyndirnar að baki eru þeim þóknanlegar
Börn, unglingar og foreldrar meta kennslu og fræði kennara í ljósi hugmynda sinna um kyngervi, kyn, kynþætti og fleiri þætti, stjórnendur fara með völd, kennarar eru yfir börn og unglinga settir og í þeirra hópi ríkja ýmiskonar áhrifa- og valdatengsl.

Skortur á jafnvægi, virðingu, lýðræði, jafnrétti og félagslegu réttlæti er undirrót ofbeldis í samfélögum .Það sem fyrr á öldum var talið eðlilegt kann að þykja ómannúðlegt í dag . Þannig eru skilgreiningar á ofbeldi háðar samþykki hvers samfélags á hverjum tíma .

Í jafnréttisáætlun skólans þarf að koma skýrt fram að allir nemendur og starfsmenn eigi rétt á að komið sé fram við þá af virðingu og að kynferðisleg áreitni sé ekki liðin .

Menning sem fólk vex upp við í dag sé aldrei einsleit og í raun og veru sé ekki hægt að komast hjá því að kynnast öðrum menningarheimum.

Umfjöllun um fötlun þarf að byggjast á virðingu fyrir mannlegum margbreytileika og mannlegu eðli . Fötlun er afstæð og eðlilegur hluti af lífinu . Allir hafa sínar veiku og sterku hliðar .

Aðeins um 2% öryrkja teljast fatlaðir frá fæðingu, 98% öryrkja hafa orðið fyrir hrörnun, sjúkdómi, slysi eða áfalli síðar á lífsleiðinni og geta af þeim sökum ekki beitt sér til fulls .